ارمنستان پس از اشکانیان

تاریخ اشکانیان و ساسانیان با وقایع ارمنستان و گرجستان گره خورده است. در ارمنستان تا سال 428 میلادی خانواده های بازمانده از اشکانیان حکمرانی کردند.
در 66 میلادی امپراتور روم تیرداد اول را که از خانواده اشکانیان بود بر حکومت ارمنستان به رسمیت شناخت. او از 53 تا 75 میلادی در ارمنستان حکمرانی کرد. وقتی اردوان پنجم در 226 شکست خورد و سلسله اشکانی شکست خورد و به اتمام رسید، خون خاندان های اشکانی در حکمرانان ارمنستان باقی ماند. این را در ادبیات ارمنستان می توان به خوبی مشاهده کرد. حتی در کتاب موسی خورنی هم داستان شکست خاندان بازمانده از اشکانیان و انتقال حکومت به خاندان گریگوری مقدس آمده است.
حتی کلیسای ارمنستان گریگوری مقدس را از نژاد خاندان سورن می داند و او را با فامیلی پارتی خطاب می کند.

ساسانیان نه تنها وجود خاندان اشکانی در ارمنستان را پذیرفته بودند بلکه دین میتراییسم مرسوم در ارمنستان را نیز پذیرفته بودند. ارمنستان در دوره تیرداد سوم- 283 تا 330 - به مسیحیت گروید. پیش از آن دین میتراییسم در این مطقه بسیار مرسوم بود.

در دوره ساسانی نه تنها در ارمنستان بلکه در گرجستان نیز خاندان اشکانی به بقای خود ادامه دادند. از 180 میلادی تا قرن چهارم میلادی حکومتی در شرق گرجستان برقرار بود که از نوادگان اشکانیان بود و با خاندان اشکانی حکمران ارمنستان هم نسبت خونی داشتند. در قرن چهارم شاه مهران سوم شاهنشاهی جدیدی بنا نهاد و آنرا خسروانی نامید. شاهان خسروانی نیز از نوادگان خاندان مهران بودند که یکی از خاندان های معروف و قدرتمند دوره اشکانی بود.

در قرن ششم میلادی وقتی ارمنستان از طرف روم تحت فشار بود، نمایندگان ارمنی به پیش خسرو اول می روند تا از او کمک بخواهند. آنها خود را در این دیدار از نوادگان اشک می نامند. پروپونیوس تاریخ نگار رومی در مورد دیدار آنها با خسرو اول چنین نوشته است:
بسیاری از ما از خون اشک هستیم و با شاه اشکانی وقتی که شاه پارسی او را شکست داد رابطه خونی داشتیم. اما الان برای کمک به پیش شما آمده ایم زیرا تحت فشارهای روم تبدیل به برده و افراد فقیر و بدبخت شده ایم

از طرفی دیگر می دانیم وقتی اردشیر اول آخرین شاه اشکانی اردوان پنجم را شکست داد با دختری از خاندان اردوان ازدواج کرد. طبری عروس را دختر اردوان و منابع دیگر او را فامیل اردوان دانسته اند. داستان های مختلفی در مورد آنها بیان شده است. در این داستانها برادران اردوان پنجم که به کابل شاه پناه برده بودند برای خواهرشان که اکنون عروس اردشیر ساسانی شده بود نامه می نویسند و از او می خواهند تا شاه ساسانی را بکشد. او هم زهری تهیه می کند تا به اردشیر بخوراند اما نقشه اش فاش می شود و موبد موبدان او را به مرگ محکوم می کند. قبل از اجرای حکم متوجه می شوند او هفت ماهه باردار است و از اعدام او صرف نظرمی کنند. پسری که از او به دنیا می آید شاپور اول ساسانی است. این داستان در شاهنامه فردوسی نیز آمده است.