هنر هخامنشی
هنر ایران در عصر هخامنشی به پیشرفت قابل ملاحظه ای نایل آمده زیرا ایرانیان جلوه های مختلف هنری قدیم مناطق تحت سلطه خود را جذب كرده و از آنها تركیبی خاص با خصوصیات اصیل ایرانی ساختند. سهم هخامنشیان دراین دوره تركیب، ظرافت بخشیدن، تناسب دادن و عظمت بخشیدن به شاخه های مختلف هنری بود، به گونه ای كه آن هنر را به اوج عظمت و شكوه خود رساند. به سبب گستردگی كشور هخامنشیان، هنرمندان برتر نیمی از جهان باستان در خدمت آنان بودند و آنان با مدیریت درست توانستند از خود یادگارهایی به سبک هخامنشی به جای گذارند. از جلوه های هنری این دوره رواج كنده كاری، حجاری، پیكر تراشی، فلزكاری، كاشی سازی و قالی بافی است. آثار برجا مانده عمق پیشرفت هنرمندان ایرانی را در رشته های هنری به تصویر می كشند.
نقش برجسته های تخت جمشید نیز در زمره گنجینه هنر هخامنشی به شمار می روند كه هر یك مجموعه ای از تصاویر غنی و نقوش دوران هخامنشی را به نمایش می گذارند و علاوه بر آن گویای بسیاری از آداب و رسوم رایج در دربار هخامنشی اند. در نقش برجسته های تخت جمشید صحنه هایی از مراسم و مناسك رایج در پایتخت شاهان هخامنشی وجود دارد كه عموما پیكره پادشاه، كانون اصلی هر صحنه است. در این كنده كاری ها دسته های آورندگان هدایا، صحنه بار عام پادشاه و دیگر نقوش برجسته مربوط به آرامگاه به نمایش گذارده شده است.
معماری هخامنشی
آثار فلزكاری نیز در این دوره برجسته و چشمگیر است. اشیاء فلزی هخامنشیان بیشتر از طلا، نقره و برنز ساخته می شده و از مهمترین آثار مكشوفه، ارابه زرینی است كه چهار اسب در جلوی آن قرار دارد و دو پیكره آدمی بر روی نیمكت ارابه نشسته اند. نكته مهم در آثار فلزی این عهد ، استفاده زیاد از نقوش و پیكر حیوانی در ساخت ظروف و زیور آلات است. این نقوش را می توان بر روی بشقاب های نقره ای و طلایی به صورت جنگ شیر و گاو و یا دو بزكوهی مشاهده كرد.
یكی از برجسته ترین زیور آلات این دوره دستبندهایی است كه انتهای آنها به دو سر شیر ختم می شوند و با زیور آلات كوچك و قرص مانندی به شكل سر حیوانات و پرندگان و نقوش هندسی تزئین شده است . این آثار حاكی از آن است كه پارسیان در عهد هخامنشی به ابزارهای زرین و سیمین و مفروغی علاقه داشته و بخشی از هنر خود را در این راه به كار می برده اند.
فرش بافی
فرش بافی از دیگر جلوه های بارز هنر ایرانی در زمان هخامنشیان است. این هنر به سبب از بین رفتن فرش های عهد باستان چندان مورد مطالعه دانشمندان قرار نگرفته بود، ولی در اواخر دهه 1950 میلادی با كشف فرش پازیریک كه به همراه آثار نفیس دیگر در یخ های سیبری حفاری شد جلوه ای دیگر از هنر هخامنشی را در معرض دید بینندگان قرار داد. نوع بافت و ظرافت و نقش این قالی گویای مهارت و تبحر هنرمندان بافنده دوره هخامنشی و نشانگر سنت دیرپای بافت فرش ایران است كه قدمت آن را به بیش از دو هزار و پانصد سال بازمی گرداند.
فرش پازیریک در گنجینه معروف پازیریک در سیبری یافت شده و احتمال می رود در مرکز فلات ایران در دوره هخامنشی بافته شده باشد- موزه ارمیتاژ
پیكرتراشی
پیكرتراشی دیگر جلوه هنری دوره هخامنشی است. این شاخه از هنر ایران باستان كه به نوعی وارث رموز تزئینی آشور بوده، امروزه به صورت پیكره های زیبایی ازپادشاهان، جانورانی نظیر اسب، گاو، سگ و شیر برجای مانده است. سنگ تراشان افراد و جانوران را معمولا به صورت نیم رخ نقش می كردند و در نمایش صحنه ها و اتفاقات تاریخی و سیاسی همواره بر بزرگ جلوه دادن شاهان خود تأكید زیادی داشته اند. در آثار باقیمانده از پیكرتراشی های هخامنشی قدرت تجسم بخشی، خلاقیت هنری و دقت در انتخاب موضوع به خوبی به چشم می خورد.
ظروف سفالی و ریتون ها
در دوره ساسانی، برای ساخت ظرف نقره زراندود تکنیکهای پیشرفته ای استفاده می شد که خیلی دیرتر رومیان آنها را یاد گرفتند. تکنیک دو پوسته، جوش دادن یک قطعه طلا بر سطح نقره، کشیدن پوسته نازک نقره بر قسمتهای برجسته ظرف و استفاده از ریخته گری در ظروف ساسانی به چشم می خورد. نقوش ظرفها معمولا درباری اند و صحنه شکار و بزم شاهی را نشان می دهند. این ظرف ها احتمالا هدایای شاهان به بلندپایگان و سفیر های خارجی بود و باستان شناسان آنها را در مناطق مختلفی از شرق روسیه تا اروپای مرکزی یافته اند. تقریبا همه آنها در غرب امپراتوری ساسانی یافت شده اند.
از آلیاژهای مختلف، مجسمه های کوچک و سایر قطعات تزیینی می ساختند. طلا نیز همچون همیشه در ساخت لوازم تزیینی وزیور آلات استفاده می شد.
به طور کلی در هنر هخامنشی بیشتر از اضلاع گوشه دار استفاده می شود و قوس کمتر دیده می شود در این هنر سادگی و توجه به جزییات نقش مهمی دارد و پیام آن همواره با دوستی و صلح همراه است و خشونت در آن راهی ندارد.