سکه و پول

کمی پیش از تولد سکه

در اور3 در ابتدای هزاره سوم پیش از میلاد مبادلات بر اساس نقره قیمت گزاری می شدند. در دوره بابل قدیم کیفیت نقره در لوح ها ذکر نشده ولی در دوره بابل جدید کیفیت نقره در لوحها قید شده است. در دوره سوم اور نقره یا وارد می شد یا به صورت مالیات از مردم گرفته می شد. دربار کنترل چرخش نقره در جامعه را بر عهده داشت. منظور از استفاده از نقره در معاملات خود نقره است نه سکه نقره ای. در آن زمان هنوز سکه رواج نداشت.

مرجع تصویر

ضرب اولین سکه

در دوره سناخریب سکه های کوچک مسی در آشور استفاده می شد. در لوحی از او میخوانیم: من قالبهای مسی درست کردم و در آنها برنز ریختم و به شکل مناسب و وزن نیم شکل در آوردم. این لوح در 694پ م به دستور سناخریب نوشته شده و نشان از کارگاهی دارد که در آن مقدار زیادی مس-برنز را به شکل سکه های نیم شکلی درآورده اند. اما سکه تا اواخر دوره آشور توسط مردم آشور استفاده نمی شد. دراواخر آشور سکه های نقره ای وجود داشت که روی آنها سر ایشتر یا سر شماش نقش بسته بود

رواج سکه

استفاده از سکه اولین بار سکه در لیدی در 600پ م رواج یافت. کراسوس پادشاه لیدی سکه را در معاملات تجاری رواج داد. قدیمی ترین سکه هایی که از لیدی بدست آمده از کف رودخانه ای در لیدیا کشف شده که ترکیبی از طلا و نقره بوده اند.
در یونان باستان در جزیره آیجینیا اولین سکه از 575پ م یافت شده ولی استفاده از آن تا 550 پ م هنوز رواج نداشته است. هر شهر یونان علامت خود را بر روس سکه اش ضرب می کرد. علامت یونان جغد وآیجینیا لاک پشت بود. اسپارتس ها از شمشهای آهنی 12 تا 18اینچی استفاده می کردند. سکه در اسپارت مرسوم نبود اولین سکه های اسپارت در سده سوم پپیش از میلاد ضرب شدند.

سکه در جنوب آسیا

ایده استفاده از سکه در جنوب آسیا ابتدا در افغانستان پدید آمد. سکه در 400 پ م در افغانستان رواج یافت و سپس به پاکستان و هند رسید. در قندهار کمربندهای نقره ای تولید می ردند که در دوطرف آن اشکالی مهر طده می شدند و از آنها به عنوان وسیله ای همانند سکه برای پرداخت ها استفاده می شد. در هندوستان شهرها برای خود سکه مسی و نقره ای تولید می کردند. برخی موارد دیسک یا شیء مکعب شکل از نقره ساخته می شد که بر روی آنها اشکال خاصی ضرب می شدند. همه این نوع سکه ها محلی بودند و در تجارت منطقه ای خاص استفاده می شدند.

با پیدایش امپراتوری مائوریا(321پ م تا 185پ م) تمام شبه جزیره هند و افغانستان برای اولین بار از یک واحد پول استفاده کردند. این سکه ها 3.4 گرم وزن داشتند و پنج نقش روی آنها دیده می شد. این سکه ها درمنطقه سریلانکا هم کشف شده اند. سکه های مائوریا تا سده های ابتدایی میلادی مورد استفاده قرار می گرفتند.

سکه های دوره مائوریا

سکه های مائورایی کشف شده در سریلانکا

سکه های دوره مائوریا در مناطق مختلف طرح های مختلفی داشتند. سکه فوق طرح رایج در منظقه کونتالا هند را دارد - قرن سوم پ م
بریتیش موزه، حمید صدقی نژاد

سلسله ساتافاهانا در سده سوم و دوم پیش از میلاد کنترل بندرهای جنوب هند را در دست داشتند. برخی از سکه های این سلسله دارای طرح کشتی هستند که نشان از اهمیت کشتی، دریا و بازرگانی دریایی می دهد.

سکه سربی از پادشاه ساتافاهانا در غرب هند با نشان قایق-
بریتیش موزه - تصویر حمید صدقی نژاد

سکه تقلبی رومی در هند

سکه های امپراتوری گوپتا

بانکداری

بانک اگیبی در زمان هخامنشیان در بابل نو تشکیل شد. این بانک علاوه بر کارهای مالی بنگاه املاک نیز بود. زمین کشاورزی را از صاحب زمین تحویل می گرفت و به کشاورز تحویل می داد.
بانک دیگری به نام خانه موراشو نیز وجود داشت که زمین های حکومتی را اجاره می داد و محصولات کشاورزی رابا آهن معامله می کرد. در دوره هخامنشیان بابل ثبات اقتصادی داشت. این ثبات موجب بوجود آمدن خانواده های پولدار شد که در خانه و زمین سرمایه گزاری می کردند. تعداد زیادی از لوح های گلی کشف شده از انبارهای شخصی این خانواده ها بیانگر نحوه فعالیت اقتصادی آنها است. بیشتر این آرشیوها متعلق به شروع دوره هخامنشیان در نیمه دوم سده ششم پ م است. در این دوره زبان آرامی داشت به تدریج جایگزین زبان اکدی می شد اما کتابت لوح های گلی همچنان با خط میخی انجام می شد. بر اساس لوح های کشف شده از این دوره می توان نتیجه گرفت افراد زیادی مشغول به کارهای مالی واقتصادی بودند. این گروه اغلب در محل هایی فعالیت می کردند که مبادله و اجاره زمین های کشاورزی مرسوم بود. معاملات با نقره انجام می شد. برخی لوحها در خانه اگیبی و خانه موراشو بیانگر مبادله تجاری با سرزمینهای دور هستند. هزار و هفتصد لوح گلی در خانه اگیبی کشف شده ککه مربوط به فعالیت پنج نسل این بانک است و در آن قراردادهای اقتصادی، معاملات و وام مردم ثبت شده است.
در لوحها معمولا ابتدا نوع معامله ذکر می شد، مثلا خریدآهن یا محصول کشاورزی. سپس نام فروشنده و خریدار، سپس مدت زمان اجاره و نحوه تحویل جنس و مقدار سود و جریمه دیرکرد، در آخر هم نام شاهد ها، محل معامله و تاریخ. وقتی اجاره کننده مورد اجاره را باز می گرداند لوح گلی اجاره به اوبازگردانده می شد یا شکسته می شد. اگر هم اجاره دهنده یا بانک می خواست که لوح را پیش خود نگه دارد رسیدی گلی به اجاره کننده تحویل داده می شد تا تضمینی باشد که معامله پایان یافته است.

یک لوح گلی از آرشیو بانک اپیبی 554پ م- موزه مترو پولیتن

در دوره هلنیستی در مصر بانک تشکیل شد. دفتر مرکزی بانک در اسکندریه بود و در سایر شهرها شعبی وجود داشتند.